Bilinçli Oyuncak Seçimi Nasıl Olmalı?

Bilinçli Oyuncak Seçimi Nasıl Olmalı?

Günümüzde yetişkin olan bireylerin çocukluklarına bakıldığında genelde yapılandırılmış oyuncaklar görmeyiz. Oyuncak çeşitliliği bu denli fazla değilken ve imkanlar da daha kısıtlıyken çocuklar genellikle el becerisi gerektiren oyuncaklar geliştirirlerdi. İpten, tahtadan, tenekelerden; arabalar, bebekler… Şu günlerde ise maliyetlerin değişimi, teknolojinin gelişimi, plastik kullanımının yaygınlaşması gibi sebeplerden oyuncak sayıları artmış ve oyuncaklar çeşitlenmiştir. Çevremizde görebileceğimiz neredeyse her şeyin oyuncağını da görmek mümkündür: İstediğiniz model arabanın, uçakların, yolların, sokak lambalarının oyuncakları; uçan, yüzen, kayıt alan, size cevap veren oyuncaklar… Seçenekler böyle artmışken çocuğa hangisinin uygun olduğu da daha kafa karıştırıcı hale gelmiştir. Peki oyuncak seçiminde nelere dikkat edilmelidir?

-        Çocuğun İlgisine Hitap Etmeli:

Biz yetişkinlerin çocukların bayılacağını düşündüğü ışıklı, ses çıkaran, bir sürü özelliği olan oyuncakların çoğunlukla çocuklar tarafından bakılıp bir kenara atıldığını görmüşüzdür. Bunun yanında bir tencere kapağı, kepçe, kumanda, yastık gibi sıradan nesnelerin ise defalarca oyunlara dahil edildiğine de aynı şekilde şahit olmuşuzdur. Aslında buradan yola çıkarak bir çocuk için en iyi oyuncağı seçmenin temel kriteri kendi ilgisini çekmesidir.

-        Yaşa ve Gelişim Düzeyine Uygun Olmalı:

            Oyuncaklar çocuğa ancak uygun dönemlerde bu oyuncaklarla karşılaşmalarıyla fayda sağlar. Çocukların yaşlara göre oynayacağı oyun türlerine göre şu şekilde sınıflandırılabilir:

0-1 yaşta: Bebeklik döneminde esas olan tekrarlayan hareketlerdir. İlk 6 ayda reflekslerle daha sonra yakalama kavrama, sallama gibi hareketlerle oyun oynarlar. Bu yaş grubunda duyular merkeze alınabilir. Parlak renkleri olan oyuncaklar, çıngıraklar, hafif, dokulu oyuncaklar gibi. İlk yaşa kadar dönenceler, basit kule oyuncakları, diş kaşıyıcılar kullanılabilir.

1-2 yaşta: Yürümeyle birlikte keşif başlar. İtip çekilebilecek oyuncaklar, kaba yapbozlar, oyuncak hayvanlar/arabalar kullanılabilir.

2-4 yaşta: Sembolik oyunlara dönerler. Sorular sorulmaya başlanır. Rol yapma oyuncakları, yapı inşa oyuncakları tercih edilebilir. Kuklalar ve basit müzik aletleri oyunlara dahil edilebilir. İnce motor becerilerini desteklemek için hamur, kinetik kum, kalemler kullanılmaya başlanabilir.

4-7 yaşta: Çocukta sosyalleşme önemli hale gelir. Kuralları anlamaya çalışır. Yaşa uygun parça sayılarında yapbozlar, hafıza kartları, yine rol yapma oyuncakları; paten, top gibi spor malzemeleri, iş birliği gerektiren oyuncaklar çocukların sosyal etkileşime oldukça açık olmaya başladığı bu yaşlarda faydalı olacaktır.

7 yaştan sonra: Özellikle 12 yaşa kadar oyunun kuralları kabul edilmiştir. Kurallara göre oyunlar oynanmaya başlanır, çoğunlukla tercih edilir. Masa oyunları, toplar kullanılabilir. 12 yaştan sonra çocuklar kuralların değişebilirliğini fark ederler.

-        Güvenli ve Sağlık Standartları Sınırlarında Olmalı:

Günümüzde özellikle maliyetleri düşürme adına muhatap olduğumuz materyallerin çoğu sağlığımıza uygun hammaddelerden üretilmemektedir. Bu yüzden özellikle gelişim çağındaki çocuklarımız söz konusuyken; ağızlarına götürebilecekleri maddelerden yapılmış, zararlı maddeler içermeyen, sağlık sertifikaları olan oyuncaklar seçilebilir. Oyuncaklar keskin kenarlar, küçük yaş grupları için ise yutulabilecek boyutlarda parçalar içermemelidir.

-        Yaratıcılığı ve Hayal Gücünü Desteklemeli:

            Oyuncakların yaratıcılık açısından öneminden bahsetmişken oyuncak seçimi de bu göz önüne alınarak yapılmalıdır. Açık uçlu oyuncaklar çocuklara hayal güçlerini aktif kullanma fırsatı verir. Çocuklar kendi senaryolarını oluşturup, kendi hikayeleri oynayabilirler.

-        Becerileri Desteklemeli (Bilişsel, Fiziksel, Sosyal, Duygusal):

“Hem Eğlence Hem Gelişim: Hangi Oyuncak Hangi Beceriyi Geliştirir” başlıklı yazımda belirttiğim gibi oyuncaklar türlerine göre çeşitli konularda çocukları destekler. Bu bilgiler göz önüne alınarak çocuğun hangi konuda desteklenmesi gerekiyorsa ona uygun şekilde oyuncak seçimi yapılmalıdır.

            Oyuncak seçerken bu şartlara dikkat edilmesi gerekmekle birlikte ebeveynlerin oyuncaklar konusunda dikkat etmesi gereken şu noktalara da değinilmelidir:

            Sınır koyma çocuklar için her konuda gerekli olup, genelde her ebeveynin bildiği fakat uygulama konusunda sıkıntı yaşadığı bir yaklaşımdır. Her konuda olduğu gibi oyuncak alışverişinde de sınır koyma önemli bir husustur. Elbette imkanlar dahilinde her aile çocuğu için en fazlasını ister fakat fazla her zaman iyi olan değildir. Çocuklarımıza her istediğini, istediği zaman almak çocuğunuzu çok sevdiğinizi göstermez. Aksine fazla oyuncağa maruz kalan çocuklarda odaklanma sorunları, yaratıcılığın kısıtlanması, sorumluluk bilinci eksikliği, aşırı uyarılma gibi sonuçlar doğurabilir. Bunların önüne şu şekilde geçilebilir: Oyuncak almak için bir bütçe ve “oyuncak alma günü” belirlenebilir. Başka bir gün oyuncak istediğinde “Bugün alamayız. Oyuncak alma günümüzde almak için aklında tutabilirsin veya fotoğrafını çekebiliriz.” Şeklinde bir dönüt verilebilir. Bu konuda önemli olan kararlı ve tutarlı olmaktır. Bu şekilde sınırlar ve uygun vakit kavramı çocuklara öğretilebilir.

            Oyuncak çeşitliliğinin fazlalığı çocukların ilgisini azaltacağından oyuncakların tamamı çocuğun erişebileceği yerlerde olmamalıdır. Oyuncaklar ailenin uygun gördüğü zamanlarda değiştirilebilir. Bazıları kaldırılıp yeni oyuncaklar eklenebilir. Örneğin alınan bebek bir hafta sonunda ilgi çekmeyi bıraktığında, bebek çocuğun artık erişemeyeceği bir yere kaldırılıp başka bir vakitte tekrar oyuncaklarının arasına konabilir. Bu şekilde ilgileri aktif tutulabilir.

            Bir diğer dikkat edilmesi gereken husus da oyuncakları konusunda çocuklara sorumluluk vermektir. Oyuncakların düzenini, sağlamlıklarını çocukların ellerine bırakmak küçük yaşta sorumluluk bilinci oluşmasına yardımcı olur. Oyuncaklarına zarar vermeme, herhangi bir kırılma, bozulma durumunda da tamir etme bilinci çocuklara verilmelidir. Yırtılan kitaplarını bantlamak, kırılan oyuncağın tamirine yardımcı olmak bunun yanında oyuncak bebeğinin saçını taramak, belli vakitlerde oyuncakları temizlemek çocuğun hem öz bakım becerilerine hem öz disiplin becerilerine destek olacaktır.

Okul Öncesi Öğretmeni Deniz Ergen