Gelişim Psikolojisi Perspektifiyle Sineklerin Tanrısı

Liderlik, birden fazla şekilde ve birbirinden farklı koşullarda gelişebilir mi? Bütün liderlerin tarzı aynı mıdır? İnsanlar liderleri desteklerken rasyonel olabilir mi? Sineklerin Tanrısı bu sorulara cevap verebilecek bir kitap olarak karşımıza çıkmakta. Peki bu soruları nasıl cevaplamakta? Gelişim psikolojisi merceğiyle Sineklerin Tanrısı kitabına bir “sanal gerçeklik” turu yapalım.

"Analizde kullandığımız kitap"

Kitap, bir uçak kazasıyla başlar. Çocuklar kaza sonrasında ıssız bir adaya çıkarlar. Ortalama yaşları 10-12’dir. Hikayenin genel konusu çocukların adada hayatta kalma ve kurtarılmak için yaptıkları ve iki farklı lider etrafında toplanmasını konu almaktadır. Karakterleri ise ayrı ayrı tanımlayarak analizimize başlayalım.

Karakterler

Ralph: Demokratiktir. Adada liderliği ilk üstlenen çocuktur. Liderlik görevini bir seçimle almıştır. Liderlik motivasyonunu, bir kurtarma ekibinin onları bulacağı yönünde geliştirmiştir.

Jack: Otoriterdir. Üst seviye hayatta kalma becerilerine sahiptir. Hikayemizin bir diğer lideridir. Hikayenin başlarında liderlik seçimlerinde Ralph’e rakip olur ama çoğunluk onu seçer. İlk zamanlar otoritesini kabul eder ama zamanla kendi grubunu oluşturur. Koşullara adapte olabilme ve grup dinamiklerini iyi analiz edebilme gibi üst seviye Liderlik yeteneklerine sahiptir.

Piggy: Gerçek ismi kitapta asla geçmez. Jack, fiziksel özellikleri sebebiyle Piggy lakabını takar. Medeniyetin çöküşü alegorisinde oldukça önemli bir yere sahiptir. Lakap takılması, Piggy’nin hiyerarşide olması gereken yerden uzaklaştırır. Çünkü Piggy'nin mantıklı, akılcı ve medeni bir yaklaşıma sahip olmasına rağmen bu lakap, onun çocuk grubunda saygı görmesini engeller. Pragmatisttir.

Simon: Simon, insan doğasında kötülüğün dışsal bir güçten ziyade içsel bir gerçek olduğunu sezen tek çocuktur. Sineklerin Tanrısı (bir domuza ait kesik baş) ile yaptığı içsel yüzleşme sırasında kötülüğün çocukların içinde olduğunu anlar. Bazı yorumlarda Mesih’e benzetilmektedir. Çünkü adadaki canavarın gerçek yüzünü fark edip onu diğer çocuklara açıklamaya çalışırken öldürülmüştür.

Roger: Karanlık tarafı (medeniyet normlarına göre) en uç noktada yaşayan karakterdir. Adaya düştüğü ilk zamanlar sessiz bir çocuk olarak dikkat çeker fakat Jack’in grubunda gitgide sadist olmaktadır. Kötülüğün sınır tanımadığı" mesajını temsil eder. Piggyi öldürdükten sonra Jack’in infazcısı olur. 

SİMON, “SİNEKLERİN TANRISI” ile yüzleşmekte.

Gelişim Psikolojisi

Kitap, birçok gelişim psikolojisi kuramını içinde barındıracak seviyede iyi kurgulanmıştır. Bu noktada Sir William Goldin’in neden Nobel ödülü aldığı daha netleşmekte. Dört farklı Gelişim kuramı çerçevesinde analizimizi derin yapabiliriz. Sırasıyla:

1. Psikososyal Gelişim Kuramı

2. Bilişsel Gelişim Kuramı

3. Ahlaki Gelişim Kuramı

4. Psikoanalitik Kuram

Psikososyal Gelişim Kuramı

Erik Erikson’a göre, bireyler hayatlarının farklı evrelerinde psikososyal çatışmalar yaşar. Bu kuramın iki aşamasını ele alabiliriz. Adadaki çocuklar için, ağırlıklı olarak kimlik vs. rol karmaşası (12-18 yaş) ve bazıları için girişim vs. suçluluk (3-6 yaş) evrelerinde yer aldıkları söylenebilir.

a)     Kimlik vs. Rol Karmaşası: Çocukların yaşı kimlik arayışı içerisinde olmaları ve gruplar için aidiyet kurmaya çalışmaları için güçlü bir etken olarak ele alınabilir. Ralph ve Jack liderlik özellikleri çevresinde farklı bir arayış içerisindedir. Ralph, medeniyeti ve düzeni sürdürerek bir "lider" kimliği benimsemek isterken, Jack ilkel dürtüleriyle güç, anarşi ve otoriteye odaklanır. Jack, farkında olmaksızın veya farkında olarak kendi grubundaki çocuklara hem kimlik hem de rol vererek aidiyeti arttırmaktadır. Kendi grubuna “Hunters” ismi verirken Rogers’a verdiği infazcı rolü gibi roller atamaktadır.

b)     Girişim vs. Suçluluk: Küçük çocukların, kendilerini ifade etme ve bağımsızlık geliştirme çabaları bu evrede görülebilir. Ancak adadaki kaotik ortam, bu çabaların genellikle baskılanmasına neden olur. Örneğin, Piggy’nin fikirleri sık sık göz ardı edilir, bu da onun girişimcilik becerilerinin bastırıldığını gösterir.

Piggy ve Kabuk

Bilişsel Gelişim Kuramı

Piaget tarafından öne sürülen bilişsel gelişim kuramı, çocukların yaşlarına bağlı olarak çeşitli bilişsel dönemlerden geçtiklerini öne sürmektedir. Hikayedeki karakterleri Piaget’in kuramından iki farklı dönemde inceleyebiliriz:

a)     Somut İşlemler: Küçük yaştaki çocuklar (örneğin, ikizler Sam ve Eric), grupta daha kolay manipüle edilir ve soyut kavramları anlamakta zorlanır. Örneğin, "canavar" korkusu, onların mantıksal analiz yapamamasından kaynaklanır ve Jack’in grubuna girmelerinin başlıca sebeplerinden birisidir.

b)    Soyut İşlemler: Ralph, Simon ve Piggy bu dönemde ele alınabilecek karakterlerdir. Medeniyet, ahlak ve insan doğası gibi üst seviye soyut fenomenler çerçevesinde karakter gelişimleri açık şekilde görülür. Örneğin Simon, canavarın çocukların aslında kendi içindeki korkuların sembolize edildiğini anlaması güçlü bir soyutsal işlem olarak ele alınabilir. Ralph’in “Deniz Kabuğu elinde olan konuşur” gibi bir önergeye süre eklemek gibi demokratik bir eylemde bulunması onun medeniyetlik ve demokrasi gibi soyut kavramları ne kadar kullanabildiği söylenebilir. Peki Jack gibi bir karakterin daha çok dürtüsel davranışlarla hareket etmesi onları bu dönemden ayırabilir mi? Benim cevabım hayır. Jack’in “Sineklerin Tanrısı”nı grubunun sembolü haline getirmesi, onu soyut işlemler yapabilen bir lider olduğunu bize göstermekte

Ahlaki Gelişim Kuramı

Kohlberg’e göre ahlaki gelişim, bireylerin ahlaki ikilemler karşısında verdikleri tepkilere bağlıdır. Adadaki çocukların davranışlarını, çoğunlukla “ön evre” ve “bazı durumlarda geleneksel evre” düzeyinde ele almak yazımızı güçlendirebilir.

a)     Ön Evre- İtaat ve Ceza- : Kitabın öne çıkan uç karakterleri, Jack ve Roger, ada dışındaki normların ve kuralların adada kalkmasından sonra cezadan korkmaksızın hareket etmektedirler. Bu noktada farklı bir ikilem karşımıza çıkmakta. Jack, kendi grubunda kendi kurallarını ve rollerini belirler ve itaat etmeyenlere cezalar verir. Bu durum, gündelik hayatımızla örnekler verilerek açıklanabilir fakat bu farklı bir blog konusu

b)    Geleneksel Evre -Toplumsal Düzen-: Ralph ve Piggy üzerinde analiz edilebilir. Piggy, toplumsal düzenin korunması gerektiğine inanır. Özellikle Ralph, deniz kabuğunu bir düzen sembolü olarak görür ve kurallara uyulması gerektiğini savunur. Adadaki ilk günlerde herkese yapabileceği bir rol tanımlar ve kısa süreli de olsa düzeni böylelikle sağlar.

c)     Post-Konvansiyonel Evre: Simon, insan doğasındaki kötülüğün farkına vararak evrensel ahlaki ilkeler düzeyine yaklaşır. Onun canavarın bir dış tehdit değil, insanın içsel bir parçası olduğunu anlaması, kitabın ahlaki sorgulamasını derinleştirir.

Psikoanalitik Kuram

Belki de hikayede en kolay gözlemlenebilir psikoloji kuramı Psikoanalitik kuramdır. Freud’un psikoanalitik teorisine göre, insan davranışı id, ego ve süperego arasında bir dengeye dayanır. Adada:

• Roger ve Jack, id’in temsilcileridir. Onlar, dürtüsel davranır ve içgüdülerine teslim olurlar.

• Ralph ego’yu temsil eder. Gerçeklik ilkesine göre hareket eder ve düzeni sağlamaya çalışırlar.

• Simon ve Piggy süperegonun sembolüdür. Vicdanı ve ahlaki değerlere bağlılığı temsil eder.

Adanın kaotik ortamında süperego (ahlaki düzen) giderek güçsüzleşir, id (ilkel dürtüler) ise kontrolü ele geçirir. Bu, gelişim psikolojisinin yanı sıra insan doğası ve sosyal çevrenin etkisiyle ilgili derin bir sorgulamaya zemin hazırlar.

Psikanalitik Kurama Göre Sineklerin Tanrısı Karakterleri 

Liderlik

Hikayemizde iki farklı stilde liderlik yapan ana karakterlerimiz mevcut. Ralph üzerine değindiğimiz gibi demokratik ve destekleyici bir liderlik tarzı benimserken Jack daha otoriter, liderliğinin meşruiyetini dehşete dayandıran bir liderlik tarzı benimsemiştir. Peki adadaki diğer çocuklar neden Ralph’ın liderlik ettiği grubu bırakıp Jack’in liderlik ettiği gruba geçti? Bu Akıllıca mıydı? Yazımızın başında sorduğumuz sorular bu noktayı referans alarak soruldu.

Öncelikle liderlik, bir çok kaynaktan beslenen bir kavramdır. Liderliğin bireyin “karizma” özelliği, ailesinin yetiştirme tutumu, öz saygı ve öz güven gibi bireysel değişkenlerden liderlik ettiği grubun oluştuğu bağlam, grubun amacı, grubun içinde bulunduğu durum gibi çevresel faktörlere uzanan bir besin kaynağı vardır.  Bu noktayı referans alırsak liderliğin değişkenlik gösterebilen bir özellik olduğunu söyleyebiliriz. Örneğin bir çocuğun futbol takımlarında liderlik üstlenememesi onun lider özellikler taşımadığı anlamına gelmez. Bahsi geçen çocuk farklı bir bağlamda satranç takımına liderlik edebilir veya daha farklı bir takım oyununda liderlik görevi üstlenebilir. Futbol takımının getirdiği liderlik özellikleri ile satranç takımının getireceği liderlik özellikleri örtüşmeyebilir. Bu paragraftan şöyle bir çıkarım yapmamızda hata olmaz; liderlik, içinde bulunulan durumdan etkilenen bir kavramdır.

Liderliğin bağlamsal özellikler taşıması Ralph’in belki de modern dünyada iyi bir lider olabilecekken ada hayatında git gide vazgeçilen bir lider olmasını bize açıklayabilir. Çünkü ada şartlarının getirdiği açlık, barınma, güvenlik ve asayiş sağlama gibi sert koşullar Ralph’in liderlik tarzının bağlamına ters düşerken Jack’in liderlik bağlamına uygundu. Örneğin kitapta bir eşyanın kaybolduğu bir sekans var. Adadaki diğer çocuklar hırsız olduğunu düşünüyorlardı ve Ralph’e bunun için bir yaptırım yapması talebinde bulunmuşlardı. Ralph bu talebe farklı bir dönüt verirken Jack adadaki diğer çocukların ihtiyacı yönünde bir vaatte bulundu. Bu nokta Ralph’in grubundan kopmaların başlamasıyla sonuçlandı. Açlığa ise sundukları çözümlerse, Ralph’in meyve toplayıcılığı üzerineyken Jack avcılık üzerine şekillendi. Jack, ada koşullarında daha etkili ve talep edilen bir lider olarak öne çıktı. Dolayısıyla çocukların bu noktada Jack gibi bir liderin grubuna katılması kadar rasyonel çok az şey var. 

Yiğit ORHAN

 Psikoloji Öğrencisi