Sosyal Psikoloji Perspektifiyle Sineklerin Tanrısı Analizi

Sineklerin Tanrısı kitabı, psikolojinin birçok alt alanında rahatlıkla analiz yapılabilecek bir eserdir. Kitap analizleri serimizde Sineklerin Tanrısı eserini gelişim psikolojisi perspektifiyle ele almıştır. Bu yazımızda ise aynı eseri sosyal psikoloji ile ele alacağız. Yazımı derinleştirmeden siz okuyuculara birkaç soru sormak istiyorum. Piggy’nin ölümüne sebep olan çocuklar neden böyle bir şey yaptılar? Jack’in ateş etrafında grubuna yaptırdığı ayinin çocuklar üzerindeki etkileri neler olabilir? Jack, “Canavarı” nasıl kendi liderliğini güçlendirmek için kullandı?

Bu soruların cevaplarını farklı sosyal psikoloji kuramları ile birlikte açıklayalım. Öncelikle Jack, “Canavarı” kendi lehine isteyerek veya istemeyerek nasıl kullandı? Ya da Jack aslında bu noktada aktif bir rol üstlendi mi? Sosyal psikolojiden bu noktada “Dehşet Yönetimi Kuramı” ve “Entegre Tehdit Kuramı” bağlamında yararlanılabilir.

Dehşet Yönetimi Kuramı

Kuramın temel olarak dayandığı iki sac ayağı vardır, Öz saygı neden önemli ve bizden farklı gruplarla neden yaşamak istemeyiz. Kuram bu noktada bu durumların sebebini insanların bilişsel kaynaklı olarak öleceğini bileceğine dayandırır. Canlılığın temeli aslında bu yaşamı devam ettirmektir. Kuram, felsefi olarak varoluşsal kuramdan destek almaktadır. Kuramla birlikte eseri beş farklı başlık altında analiz edebiliriz:

a) Ölümlülüğün Fark Edilmesi: Çocukların yaşları gereği ölümlülük adaya düşmeleri sürecine kadar yüksek ihtimalle net bir şekilde algılanmamış olabilir. Özellikle adanın bilinmezliği, kurtarma ekibinin onları bulup bulamayacağı ve canavar söylentisi, çocukların ölüm farkındalığını hiç olmadığı kadar somut hale getirmiştir. Bu durum insan varoluşu gereği dehşet uyandırır. Bu dehşetle başa çıkmak için çocuklar farklı mekanizmalar ve sosyal düzenler oluşturmaya motive olabilir. Piggy ve Simon’ın ölmesi bu dehşeti güçlendirerek Jack gibi otoriter bir lidere itaati arttırmış olabilir.

b) Sembolik Düzen: Ralph ve Piggy’nin kurduğu modern grup dinamiği, adadan kurtarılacakları üzerinde şekillenmiştir. Bu sembolik düzen, ilk zamanlar için çoğu çocuğun ölümlülük kaygısıyla başa çıkmış ve grup içerisinde herhangi bir anarşi gözlemlenmemiştir. Fakat Jack ve arkadaşlarının adada hep mahsur kalacaklarını dile getirmesi bu ölümlülüğü tekrardan gün yüzüne çıkarmıştır ve Jack’in grubu büyümeye başlamıştır. Jack’in kurduğu avcı ve ilkel gelişen kaotik düzen, bireylerin ölüm korkusundan kaçınmak için ideal bir grup olarak canlanmıştır.

c) Öz saygı ve Grup Kimliği Oluşumu: Jack'in grubu, özsaygılarını artırmak ve ölüm korkusuyla başa çıkmak için şiddet ve güç sembollerine örneğin “Sineklerin Tanrısına” -ki kitap ismini buradan almaktadır- yönelmiştir. Ralph ve Piggy ise, deniz kabuğu ve modernitenin sembolizmiyle özsaygıyı ve düzeni sürdürmeye çalışır.

d) Canavar" ve Ölüm Korkusu: “Canavar" figürü, bireylerin ölüm korkusunu dışsallaştırdığı bir sembol olarak analiz edilebilir. Bu korku, çocukların grup dinamiklerini şekillendirmiş ve şiddeti meşrulaştırmış olabilir. Bu varsayımlar doğrultusunda Jack’in gücü artmıştır diyebilir.

e) Vahşetin Yükselişi ve Ölümle Yüzleşme: Kitap ilerledikçe, uygarlık değerleri çöküşe geçer ve vahşet, özellikle Simon ve Piggy'nin ölümleri ile birlikte Roger ve Jack’in cezalandırmaları, egemen olur. Bu ölümlülüğü bazı çocuklara daha net bir şekilde anımsatır ki kitabın sonunda Ralph’i avlama sırasında Ralph’i gören çocuklar onu Jack’e gambazlamazlar. Vahşetin pik yaptığı noktada çocukları kurtarmak üzere gelen ekiple karşılaşılır ve herkes göz yaşına boğulur.

Kitap, insanın ölüm farkındalığı karşısındaki savunma mekanizmalarını -uygarlık, ateş kimliği, Jack’in grup kimliği örnek gösterilebilir- çarpıcı bir şekilde tasvir eder. Golding’in karakterleri ve olay örgüsü, insanın ölümle yüzleştiğinde nasıl uygar ya da vahşi davranabileceğine, gruplara olan aidiyetlerine dair güçlü bir psikolojik yol sunmakta

Çocukların adaya düşmelerini temsil eden bir görsel

Entegre Tehdit Kuramı

Bireylerin, dış grup üyelerinden algıladığı tehdit üzerine odaklanan bir kuramdır. Üç farklı başlıkta analizimizi güçlendirebilir:

a) Gerçekçi Tehdit: Fiziksel güvenlik ve kaynaklarla ilgilidir. Jack’in grubu Ralph’in grubunu tehdit olarak algılar çünkü ateş ve yiyecek üzerindeki paylaşım kendi güçlerini azaltıp diğer grubun gücünü arttırabilir. Aynı olgu Ralph’in grubunda da gözlemlenebilir. Örneğin Piggy’nin gözlüğünü ateş yakma aracı olarak kullanılmak istenmesi iki grup arasında algılanan bir tehdit ve algı olarak karşımıza çıkabilir.

b) Sembolik Tehdit: Sembolik tehdit, bir grubun değerlerine veya yaşam tarzına yönelik algılanan tehditleri ifade eder. Kitapta Ralph’in grubu, uygarlık ve düzeni temsil ederken; Jack’in grubu ilkel ritüeller ve kaosla özdeşleşir. Bu iki zıt kutbun tehditleri çeşitli noktalarda karşımıza çıkmaktadır.

c) Gruplar Arası Kaygı: Çocuklar, karşı gruptan gelen tehditlerle başa çıkma konusunda sürekli bir korku içindedir. Ralph, Jack’in grubunun saldırganlığından korkar. Bu korkular, gruplar arası çatışmanın daha da şiddetlenmesine neden olur.

Bahsi geçen bağlamları birbiriyle bağlayan bir gemici düğümü bulunmakta: Olumsuz kalıpyargılar. Kitapta her iki grupta birbirlerine olumsuz kalıpyargı oluşturmaktadır. Ralph’in grubu, Jack’in grubunu "vahşi" ve "düzensiz" olarak görürken Jack’in grubu, Ralph ve Piggy’yi "zayıf" ve "uygunsuz liderler" olarak küçümser. Bu stereotipler, gruplar arası ayrımı derinleştirir ve iletişimi engeller.

Bu iki kuramın etki süreçleri Jack’in otoritesini güçlendirmede etkili olmuştur diyebilir miyiz? Bu noktada sizin görüşleriniz nelerdir?

Jack’in grubunun temsili

Sosyal Psikolojiden yararlanacağımız bir diğer konu ise bu iki grubun ikiye ayrılmasındaki süreçler olarak ele alınabilir. Çocuklar ait oldukları gruba nasıl hızlıca adapte oldular? Adanın kaotik atmosferini nasıl anlamlandırıp bir aksiyon aldılar? Bu soruların cevapı Sosyal Temsiller Kuramı ve Sosyal Kimlik Kuramı ile anlamlandırılabilir.

Sosyal Temsiller Kuramı

Kuram Moscovici tarafından öne sürülmüştür. Kısaca bireylerin ve grupların, karmaşık veya soyut bir olguyu anlamlandırmak ve iletişim yoluyla paylaşmak için geliştirdiği bilişsel çerçevelere odaklanır. İki temel sürece dayanır:

1) Çapa Atma: Yeni bir olgunun, bilinen bir olguya benzetilerek anlamlandırılması.

2) Nesnelleştirme: Soyut bir kavramın somut bir hale getirilmesi.

Çapa atma sürecine kitapta geçen iki bariz örneği dahil edebiliriz. İlki canavar temsili. Çocuklar, ölüm korkusu ve bilinmeyenin dehşetini somutlaştırmak için mağaradan gelen sesleri “Canavar” figürüyle eşleştirmişlerdir. Bir diğer temsil ise Sineklerin Tanrısı’dır. Sineklerin Tanrısı grubun varlığı ve grubun eğilimlerinin bir temsili olarak önümüze çıkmaktadır. Altında yatan süreçlere ise çocukların modern hayatlarında görmüş oldukları çeşitli flamaları örnek gösterebiliriz.

Nesnelleştirme başlığında ise Ralph ve Piggy bize referans olmaktadır. Örneğin adanın en yüksek tepesinde Piggy’nin gözlüğüyle yaktıkları ateş uygarlığa dönüşün ve adadan kurtulmanın bir temsilidir. Deniz kabuğu ise düzenin ve demokrasinin temsilidir. Çocukların başlangıçta kabuğa yüklediği anlam, onların düzen ve uygar değerlere olan inancını yansıtmaktadır.

Kısaca Ralph ve Piggy, ateş ve deniz kabuğu gibi sembollerle uygarlık değerlerine bağlı kalmaya çalışırken, Jack’in grubu, domuzun başını ve "canavar" figürünü benimseyerek içgüdülerini yüceltir. Bu iki grup arasındaki çatışma, farklı sosyal temsillerin birbirine karşıt bir şekilde kullanılmasıyla derinleşir.

Sosyal Kimlik Kuramı

Sosyal Kimlik Kuramını, hikayede geçen adadaki grup dinamiklerini ve bireylerin kimliklerini grup üyelikleri üzerinden nasıl şekillendirdiğini incelemek için bir aracı olarak kullanabiliriz. Kuram, perspektifi gereği üç farklı temel kaynaktan beslenmekte:

a) Kategorileştirme: Çocuklar kendilerini bu gruplardan birine ait hissederek "biz" ve "onlar" ayrımı yapar. Jack’in grubuna katılan çocuklar, kendi arkadaşlıklarını ve benliklerini yüceltilirken Ralph’in grubunu küçümsemeye başlar. Jack ve arkadaşlarının Piggy’e “Piggy” lakabını takması veya adada ilk zamanlar altını ıslatan bir çocukla alay etmeleri küçümsemeye dahil olurken kendilerini gerek ritülleri gereği dans ederek gerekse vücutlarını boyamaları kendi “güçlülük” algılarını yüceltmek için yapmaları örnek gösterilebilir.

b) Kimlik ve Özsaygı: Grup kimliği, bireylerin özsaygısını artırır. Örneğin, vahşi bir domuz avı sırasında grup üyeleri, bireysel korkularını unutarak grup içinde bir aidiyet duygusu geliştirir.

c) Gruplar Arası Dinamikler: Gruplar arasında giderek büyüyen bir düşmanlık vardır. Jack’in grubu, Ralph’in grubunu bir tehdit olarak görür ve Simon ile Piggy’nin öldürülmesiyle bu çatışma zirveye ulaşır.

Sineklerin Tanrısı kitabı psikolojinin çeşitli alanları için analize açık bir kitap olarak karşımıza çıkmakta. Bu yazımızda bireylerin sosyal bağlamda davranışlarının nasıl şekillendiği inceleyen Sosyal Psikoloji perspektifini kullandık. Sağlıkla kalın.  

Yiğit Orhan

 Psikoloji Öğrencisi